Kościół farny zbudowany został na podstawie dyspozycji królewskich, zawartych w akcie lokacyjnym miasta z 18 lipca 1362 r. Pierwszą wzmianką źródłową o kolskiej parafii jest dokument sędziego z ramienia Kurii papieskiej z 12 listopada 1414 r. Jest to ceglana, trójnawowa budowla halowa, orientowana, na rzucie prostokąta z wyodrębnionym dalszym i prosto zamkniętym prezbiterum.
Wydaje się, że najwcześniej pobudowaną częścią (II poł. XIV w.) jest dzisiejsze prezbiterium stanowiące pierwotną świątynię, do której później dobudowano resztę. Jak podaje Michał Rawita-Witanowski, stare opisy kościoła farnego podają, iż na belce oddzielającej część kapłańską od głównej nawy, była wyryta data 1409… Jest to prawdopodobnie data konsekracji kościoła.
W 1522 r. dobudowano od północy, z fundacji rodziny Sokołowskich, kaplicę Najświętszej Maryi Panny.
Kolska Fara. Widok na prezbiterium. Po lewej stronie kaplica NMP.
Barokowy ołtarz w kaplicy NMP.
W 1890 r. wybudowano od północy kaplicę NMB Częstochowskiej. Ściana głównej bryły kościoła zwieńczona jest marmurową sygnaturką na czworobocznej podstawie. W prezbiterium zachowało się pierwotne sklepienie gwiaździste z dodatkowymi dekoracyjnymi żebrami. Prezbiterium jest dwuprzęsłowe, o przęsłach nierównej długości.
W latach 1892-1895 prowadzona była generalna restauracja kościoła (m.in. nowe okna, schody na ambonę, balustrada przed głównym ołtarzem). W 1896 r. dobudowano kruchtę. Pod koniec XIX w. wykonano również nowy ołtarz neogotycki, a w 1903 r. wykonano nową polichromię.
Widok na ołtarz główny kościoła.
Sygnaturka
Pomimo, że świątynia była wielokrotnie przemurowywana, przyglądając się uważnie dostrzec można na murach kościoła charakterystyczny gotycki ornament z cegieł zendrówek układanych w romby, które pierwotnie opasywały cały budynek.
Gotycki ornament okalający niegdyś całą świątynię.
Ciekawym zabytkiem sztuki gotyckiej jest wykonana z piaskowca płyta nagrobna Jana z Garbowa, starosty kolskiego, syna sławnego rycerza Zawiszy Czarnego. Zginął on w 1454 r. w bitwie pod Chojnicami.
Płyta nagrobna Jana z Garbowa
Na murach kolskiej świątyni podziwiać możemy dawne napisy ryte przez naszych przodków sprzed wieków. Znajdują się one na ścianie prezbiterium, południowej ścianie kościoła, a także kaplicy NMP. Na prezentowanym zdjęciu widzimy napis ANDREAS (Andrzej) sporządzony pięknym majuskulnym pismem renesansowym. Inskrypcję należy datować na wiek XVI.
Renesansowy napis „ANDREAS” na murach kolskiej Fary (XVI w.).
