www.kolo.pl

To był rok 1960 .Uczęszczałem do klasy 4 b Szkoły Podstawowej nr 1 w Kole. Wychowawcą była pani Zapędowska. Pamiętam, jak w końcu września do naszej klasy przypisano dwóch młodych romskich chłopców (Cyganów). Wiosną, chyba w kwietniu następnego roku, zniknęli z naszej klasy. Jak się okazało byli to bracia zamieszkali czasowo wraz ze swoimi rodzinami na Pl. Bohaterów Stalingradu 10, w sąsiedztwie, gdzie i ja mieszkałem pod nr 9. Zapamiętałem imię jednego z nich, było mu na imię Tonio. Nastała zima. Zaprzyjaźnił się ze mną, bo ja miałem sanki, a on nie. Wielką radość sprawiało mu zjeżdżanie na nich z wałów przeciwpowodziowych, bo innych „górek” na Kolskiej Starówce nie było. Pamiętam, jak namówił mnie na bieganie boso po śniegu. Wtedy, każdego roku zimą, nigdy śniegu nie brakowało a i mrozy były tęgie. Wspominam to bose bieganie po śniegu, w tajemnicy przed rodzicami, jako niezwykłe wspaniałe uczucie, które zapamiętam do końca swojego życia. Tonio często bywał u nas w domu i moja mama Walentyna, za każdym razem dokarmiała go. Obdarowała go również i odzieżą. Za to on opowiadał nam, pijąc gorącą herbatę i wcinając kanapki o swoim życiu w taborze cygańskim. Wspominał o 4-letniej Cygance Ewie Głowackiej z ich taboru, która w lasach w okolicach Osieka Małego nieszczęśliwie śmiertelnie poparzyła się przy ognisku, podczas postoju ich taboru wiosną w 1958 r. (z napisu na jej nagrobku na Cmentarzu Parafialnym w Kole). Mając w pamięci dawną przyjaźń z Toniem, jej grób odwiedzałem przy każdej okazji przez kolejne minione lata zapalając znicze. Obecnie tego grobu już nie ma w Kole. To co mi wiadome, rodzina po ekshumacji przeniosła jej zwłoki do Krotoszyna.

 

Wiosną Cyganie opuszczali Koło. Już potem Tonia nie widziałem. Ogromną naszą ciekawość wzbudzały ich konne domy na kołach, niezwykle bogato rzeźbione i barwne. Przez okres zimy, to co pamiętam, taki wóz cygański przynajmniej jeden, obłożony lustrami, zaparkowany był na posesji pana Rybarskiego przy pl. Boh. Stalingradu na Kolskiej Starówce (tak wtedy wiedzieliśmy) a wjazd na posesję był od ul. Asnyka.

 

Już wczesną wiosną, na błoniach tuż za mostem, w sąsiedztwie ul. św. Bogumiła formował się taki cygański tabor przed wyruszeniem „w świat”. Tylko Cyganie wiedzieli gdzie. Pamiętam palone ogniska, tańczących i śpiewających Cyganów a także skoczną grę lub smętne zawodzenie ich skrzypiec. Miałem okazję zobaczyć to z bliska, z racji przyjaźni z Toniem. Zapewne było to dla mnie wyzwaniem, że i ja wkrótce zainteresowałem się grą na skrzypcach.

 

W późniejszych latach zamieszkiwali oni już na stałe decyzją władz PRL w różnych miejscach w Kole. A obecnie ? Cóż. Dziś Prawdziwych Cyganów Już Nie Ma.

 

PS. Wspomniałem w swoim poprzednim felietonie pt.” Uciekinier z Kulmhof” o Romie zamieszkałym w Kole przy ul .Żelaznej w sąsiedztwie istniejącego starego spichlerza. Nazywał się Kwiek. Pochodził ze znanego od wielu, wielu laty rodu kotlarzy. A także i co mnie zaciekawiło z Rodu Królewskiego Kwieków. Z jego rodu Janusz Kwiek był koronowanym na Króla Cyganów w 1937 r.

 

Tekst: Ryszard Borysiewicz

 

Foto archiwalne: Podobny jak ten z Koła tabor cygański w drodze, na zdjęciu z 1961 r. z Muzeum Etnograficznego w Tarnowie, gdzie znajduje się jedyna w Europie ekspozycja poświęcona kulturze i historii Romów.